رفتار سایر کشورها

دلیل دیگر حمایت از صنایع پاسخ به رفتار کشورهایی است که به حمایت از صنایع خود میپردازند. بهعنوان
مثال در موج اخیر حمایتگرایی در عمل سیاستهای ترامپ باعث شد سایر کشورها از اتحادیه اروپا تا چین
2همانطور که گفته شد حدود 30درصد اشتغال بخش خدمات مرتبط با صنعت است. با لحاظ سهم 70درصد اشتغال بخش خدمات، اشتغال غیرمستقیم
بخش صنعت در خدمات قریب به 20درصد از اشتغال کل است.
حمایت از کالای ایرانی ضرورتها و الزامات



دست به اقدام متقابل بزنند. به این مساله در گزارش « موج جدید حمایتگرایی و دلالتهای آن برای ایران» به
طور مبسوط پرداخته شد که به طور خلاصه به شرح زیر است:
همانطور که در گزارش قبلی اشاره شد حمایت از صنایع در دنیا قدمتی طولانی دارد و از دوران مکتب
سوداگری (مرکانتیلیست) در خلال سالهای 1500الی 1750تا کنون به صورتهای گوناگون و در نقاط
مختلف جهان اجرا شده است. اما فاز جدید سیاست صنعتی از میانه دهه اول قرن بیست و یکم به بعد آغاز و در
چند سال اخیر به شدت افزایش یافته است (چانگ و آندرونی، .)2016کمیسیون اروپا در سال 2017به طور
رسمی اعلام نموده است که در جهت توانمند کردن شهروندان، بهبود مناطق و استفاده از بهترین تکنولوژی
سیاست صنعتی را در دستور کار قرار داده است. در قالب این سیاستها، مجموعهای از اقدامات تجاری مانند
افزایش تعرفهها نیز اجرا شده است. این روند باعث شده حجم تجارت جهانی در خلال سالهای اخیر کاهش یابد
که این مساله در نمودارهای زیر به خوبی نمایان است.
نسبت تجارت جهانی به تولید ناخالص ملی روند تجارت در جهان بر اساس گروههای اصلی
منبع: بانک جهانی منبع: سازمان تجارت جهانی
همانطور که در نمودارهای فوق قابل مشاهده است حجم تجارت جهانی کالاها پس از یک روند صعودی در
چند سال اخیر کاهش یافته است و به قریب 15هزار میلیارد دلار رسیده است. البته نکته حائز اهمیت در این
میان افزایش سهم تولیدات کارخانهای است که از 8هزار میلیارد دلار در سال 2006به 11هزار میلیارد دلار در
سال 2016رسیده است.
حمایت از کالای ایرانی ضرورتها و الزامات


-2الزامات حمایت از صنایع و تولیدات داخلی
همانطور که اشاره شد در حال حاضر حمایت از صنایع در قالب سیاست تجاری و سیاست صنعتی به
شدت افزایش یافته است. 3اما موفقیت در این زمینه نیازمند رعایت برخی از الزامات است. اندیشمندان مختلفی
به بررسی الزامات موفقیت در توسعه صنعتی با توجه به تجارب کشورهای گوناگون پرداختهاند که از جمله آنها
میتوان به آمسدن ( ،)1992چانگ ( ،)1993رودریک ( ،)2007استیگلیتز و مونگا ( ،)2013چانگ و آندرونی
( ،)2016آمبروزیاک ( ،)2017نومن و استیگلیتز ( )2017اشاره کرد.
رودریک ( )2007در یک بررسی جامع در خصوص الزامات موفقیت سیاست صنعتی به این نکته اشاره مینماید
که در مجموع هر کشور شرایط خاص خود را دارد. با این حال به اعتقاد وی میتوان برخی اصول کلی را معرفی
نمود که ضریب موفقیت سیاست صنعتی را بالا میبرد. این اصول عبارتند از:
-1مشوقها باید فقط برای فعالیتهای جدید و با هدف تنوعبخشی به محصولات باشد. منظور از جدید بودن نیز
جدید بودن محصول یا تکنولوژی مورد استفاده است. البته این شرط تنها شرط لازم است نه شرط کافی.
-2شاخص بهرهوری به عنوان معیاری برای تعیین موفقیت یا شکست برنامهها در نظر گرفته شود.
-3حتی در صورت بهبود شاخصهای فوق و پیشرفت صنعت، مشوقها باید دارای محدودیت زمانی باشد.
-4حمایتها باید معطوف به فعالیت خاص و نه بخش و صنعت خاصی باشد. حمایت از بخش خاص مانند
توریسم، بیوتکنولوژی و یا هر بخش دیگری اشتباه است. باید شکست بازار در زمینه فعالیت مشخصی مورد توجه
قرار گیرد. مثلا در بخش توریسم فعالیتهای مشخصی هتلداری، مراکز تفریحی و غیره مورد حمایت قرار گیرد.
-5فعالیتهایی که مورد حمایت قرار میگیرند باید دارای پتانسیل سرریز به سایر بخشها باشند.
-6اجرای سیاست باید به سازمانی که دارای صلاحیت و توانایی است سپرده شود. حتی در درون یک کشور نیز
ظرفیت سازمانها متفاوت است بنابراین سپردن امور به سازمان دارای صلاحیت مهم است. این امر الزاما به
معنی ایجاد سازمان جدید نیست. بلکه هدف توجه به قابلیت سازمانها در هنگام سپردن امور است.
3لازم به ذکر است برخی اندیشمندان سیاست تجاری را جزئی از سیاست صنعتی میدانند.
حمایت از کالای ایرانی ضرورتها و الزامات
صفحه 6
گروه مشاوران مدیریت و مطالعات راهبردی تدبیر
TADBIR CONSULTING GROUP (TCG)
-7نظارت بر سازمان اجراء کننده سیاست صنعتی مهم است و باید توسط افراد ذینفع در نتایج و دارای قدرت
سیاسی در سطوح بالا انجام شود.
-8اشتباه وجود خواهد داشت و اگر اشتباهی روی ندهد یعنی تلاشی نیز صورت نگرفته است. هدف نباید کاهش
اشتباهات باشد بلکه باید کاهش هزینههای اشتباه باشد.
-9برنامهها باید ظرفیت اصلاح و بازبینی را داشته باشند.
-10ارتباط سازمان اجراءکننده با بخش خصوصی برای کسب اطلاعات مهم است زیرا بدون اطلاعات
تصمیمگیری درست غیرممکن است. از سوی دیگر استقلال مجریان نیز باید مورد توجه قرار گیرد و مساله مهم
ایجاد تعادل میان دو امر است (رودریک، .)114 ،2007
همچنین رودریک ( )2007یادآور میشود دولتها از کمبود اطلاعاتی خود آگاه نیستند. لذا سیاست صنعتی
باید به گونهای تنظیم شود که مقامات دولتی همواره از محدودیتها و فرصتهای پیشروی بخش خصوصی از
طریق برقراری ارتباط با آنها مطلع شوند. یقینا این امر از طریق دور نگهداشتن بخش خصوصی از ماموران دولتی
که به صورت مستقل و با ذهنهای خالی دستورالعمل صادر میکنند تحقق نخواهد یافت....سیاستگذاری صنعتی
باید در درون شبکهای از ارتباطات با بخش خصوصی تعبیه شود (رودریک، .)111 ،2007
اکثر مطالب مورد اشاره رودریک را میتوان در قالب سه ملاحظه که توسط سایر اندیشمندان به آنها اشاره شده
است خلاصه نمود.
-1-2رفع موانع تولید و تشویق تولید
در خلال چند دهه اخیر این توافق میان اقتصاددانان حاصل آمده است که عوامل مختلفی بر فعالیت بنگاههای
اقتصادی اثر میگذارند. بر این اساس بانک جهانی اقدام به انتشار مجموعه گزارشهای محیط کسب و کار کرده
است که شامل بررسی 10شاخص در 190کشور جهان است. این گزارش طیف وسیعی از متغیرها از شروع
کسب وکار تا اخذ تسهیلات و اعتبارات و اعلام ورشکستگی را شامل میشود.
حمایت از کالای ایرانی ضرورتها و الزامات
ص7

همچنین علاوه بر محیط کسب و کار، عوامل دیگری از جمله سودآوری سایر بخشها بر فعالیتهای تولیدی اثر
میگذارند. در این خصوص داگلاس نورث در سخنرانی خود هنگام دریافت جایزه نوبل بیان میدارد: «اگر
چارچوب نهادی برای دزدی و فعالیتهای خلاف، پاداش دهد در این صورت سازمانها در جهت خلافکاری و
دزدی سامان مییابند و اگر چارچوب نهادی به فعالیتهای تولیدی پاداش دهد در این صورت سازمانهایی به
وجود میآیند که فعالیتهای مولد و تولیدی را ترویج مینماید». بر این اساس اگر کشوری میخواهد توان
تولیدی خود را افزایش دهد و از صنایع خود حمایت نماید باید به گونهای محرکهای اقتصادی را شکل دهد که
سود فعالیت تولیدی بیش از واسطهگری باشد. به عنوان مثال سود فعالیت تولیدی بیش از خرید زمین یا ایجاد
مرکز توزیع کالا باشد.